Sûre Cuma adını, “yaygın eğitim” modelinin insanlık tarihindeki en başarılı örneğini teşkil eden ve Müslümanların içtiması olan Cuma namazını farz kılan 9. âyetinden alır.Sûrenin iniş zamanını tam tesbit kolay değildir. Bu konudaki kafa karışıklığının temelini, 9. âyetin Cuma’yı teşri kılan âyet olarak anlaşılması teşkil eder. Oysa ki bu âyetin üslubu, Cuma’nın daha önceden kılınıyor olduğuna delâlet eder. Tarihi rivayetler de bunu doğrular. Ayrıca âyetin başındaki izâ nûdiye, ‘ezan’ın oturduğu bir ortama işaret eder. Sûrenin 1-8 âyetleriyle 9-11 âyetlerinin iki farklı zamanda inmiş olması mümkündür. Fakat muhteva, ilk bölümünü Ebu Hüreyre rivayetine dayanarak Hayber’in fethine erteleyen görüşü desteklemez. Zira 5 ve 6. âyetler, Müslüman-Yahudi ilişkilerinin çok yoğun olduğu bir döneme delâlet eder. 7. yıldaki Hayber fethi bunun için çok geç bir tarihtir. İniş tarihi, Medine’deki son Yahudi kabile olan Kurayzaoğullarının tasfiyesinden sonraki bir tarih olamaz. Şu halde farklı zamanlarda indiğini kabul etsek bile, sûrenin her iki bölümünün 3 ve 4. yıllarda indiğini düşünmek doğruya daha yakın görünüyor. Sûrenin yerleştirilebileceği en münasip yer Saf sûresinin ardıdır. Saf sûresinde savaş bağlamında dile gelen disiplin problemi, burada namaz bağlamında ele alınır. Mü’minlere saf disiplinini kazandırmak için, onları Cuma’da cem edip toplamanın gerekliliği bir kez daha anlaşılmıştır.Cuma sûresinin ana teması, Müslümanlara “Yahudileşmekten sakının” mesajıdır. Tevrat’ı taşıma ve yaşama sorumluluğu kendilerine yüklenip de bu sorumluluğu yerine getirmeyen Yahudilerin durumu, “kitap yüklü eşeğe” benzetilir (5). Aslında bu, Kur’an’a benzer muameleyi yapacak olanlara bir uyarıdır. Sûrenin girişinde vahyin ilk muhataplarının kitaptan mahrum (ümmi) olmasının hatırlatılmasının nedeni de budur (2). Kitapların en yücesine kavuştuktan sonra “kitaplı fakat kitapsız” duruma düşme yanlışına dikkat çekilmektedir.Müslümanların haftalık içtimasına katılımın, maddî hiçbir getiriye feda edilmemesi gerektiği vurgulanır (9). Yahudilerin Cumartesi hilesinin altında yatan dünyevîleşme hastalığına bir îmâ var gibidir. Bunun da temelinde “rızık verenlerin en hayırlısı” olan Allah’a güvensizlik yatar. Oysa inanmanın ahlâkî karşılığı “güven”dir (11).
